تهیه مرکب سیاه برای خطاطان به سبک قدیم

فرمول شماره یک

«از خواجه میرعلی تبریزی خطاط معروف»

• دوده نفت ۱۰ درم
• رنگ حنا ۲ درم
• زاج سیاه ۱۰ درم
• نشادر ۵/۰ درم
• مازو ۵ درم
• صمغ درخت ۳۵ درم
• برگ مورد ۲ درم
• نبات مصری ۵/۱ درم
• حنا ۱ درم  زعفران ۱ درم

اولاً مقدار هفت من آب صاف در دیگ سنگی کنند و بجوشانند که سه من و نیم بماند پس مازو و زاج و صمغ و برگ حنا هریکی را در ظرفی کنند و چندان آب بر سر هر یک بریزند که مغمور گردد و مازو را پیش از آنکه در آب برزیند بشکنند چنانکه هر یک پنج شش پاره شود و دوده را در خریطه ای از کرباس آب ندیده کرده در خمیر گرفته در تنور تافته بر سر خشتی نهند تا پخته شود آنگاه دوده و نشادر را در هاون کنند و صمغ حل کرده را در آن ریزند. آن مقدار که مانند خمیر گردد و بسیار بکوبند. پس آب مازو و زاج و آب برگ حنا و مورد را صاف کرده با یکدیگر بیامیزند و در دیگ کنند و به آتش نرم بجوشانند و تجربه نمایند که چون بر کاغذ نویسند از روی دیگر نشر نکند و بعد از آن از دیگ بیرون آرند و اندک اندک از آن آب بر سر هاون ریزند و سحق کنند تا این تمام شود. پس آب زعفران و نبات مصری را در آب جوشیده حل سازند و صاف نموده در هاون ریزند و باز اندک اندک از همان آب جوشیده می ریزند و صلایه می کنند تا وقتی معلوم شد به کمال رسیده از هاونت بیرون آورند و بر حریر بپالایند و در ظرف چینی یا زجاجی کنند و به کار برند. این مدادی باشد که از کاغذ نرود هر چند به آب تر شود و شک نیست که هرچه صلایه کنند بهتر شود…
توضیح:
درم= در حدود ۵/۳ گرم      من = ۳ کیلوگرم و یا وزن ۳ لیتر آب خالص
مغمور= پوشیده از آب        خریطه= کیسه
سحق= ساییدن               صلایه= مالش دادن
بپالایند= صاف کنند           زجاجی= شیشه ای
مداد = مرکب

فرمول شماره دو

(مرکب تحریر) «از کتاب تحفه کیم موسی تبریزی» یک جزء مازو را کوبیده در آب خیسانده بجوشانند تا مهرا گردد. پس صاف نموده یک جزء زاج سیاه یک جزء دوده نفت و مساوی مجموع صمغ عربی اضافه نموده بجوشانند تا یکسان شود و بسیار باید بر هم زد به حدی که بسیار غلیظ گردد پس به قدر احتیاج به آب رقیق کنند و اگر با مازو بجوشانند و بعد از آنکه به حد لایق رسد صاف نمایند بهتر است و باید دوده را در کیسه کاغذی پهن تو بر تو کرده کیسه را به خمیر گرفته در تنور خبازی یا در زیر خاکستر گرم گذارند تا خمیر پخته شود و به حد نیمسوز رسد و چربی دوده در کاغذ نفود نموده خالص گردد چه با اندک چربی مفسد مداد است.
توضیح:
مهرا= خوب و کامل پخته      خبازی= نانوایی

فرمول شماره سه

(مرکب سیاه) «از خواجه جمال الدین یاقوت» دوده ۱۰ درم مازو ۲۰ درم زاج ۵ درم نوشادر ۵/۰ درم برگ مورد ۵ درم برگ حنا ۵ درم  زعفران ۱ درم  نبات مصری ۵/۰ درم صمغ عربی ۳۵ درم روش تهیه: مانند فرمول شماره یک

فرمول شماره چهار

«از مولانا صدرالشریعه ثانی عبیداله بن مسعود» همسنگ دوده زاج است همسنگ هر دو مازو همسنگ هر سه صمغ است آنگاه زور بازو

فرمول شماره‌ پنج

«از رساله خط آقا رضی قزوینی» بستان دو درم دود چراغ بی نم صمغ عربی در او فکن چهار درم مازو سه درم نیم درم ترکی زاج از بهر مرکیش بفرسای بهم

فرمول شماره شش

مازو سبز کوبیده ۵/۷ کیلو زاج سبز ۵ کیلو پودر صمغ ۱۰ کیلو  آب مقطر ۸۰ لیتر

در مورد فرمول شماره شش مازوها را نیمکوب کنید و در دیگ مسی محتوی ۶۰ لیتر آب بریزید و سرپوش دیگ را بگذارید و مایع را به جوش بیاورید و تا سه ساعت حرارت را ادامه دهید و گهگاه به جای آب تبخیر شده مجدداً آب اضافه کنید. سپس دیگ را از روی آتش بردارید و بگذارید مایع ته نشین شود. مایع صاف را جدا نموده و تفاله ها را هم در پارچه محکمی ریخته و با فشار دست مایع محتوای آن را خارج و به مایع صاف شده اضافه کنید.
در ظرف دیگر پودر صمغ را در آب به مقدار کم با حرارت حل کنید و آن را به ظرف محلول صاف شده بیفزایید و آنگاه در باقیمانده آب سولفات آهن را حل نموده و با بقیه مواد بیامیزید.

فرمول شماره هفت

• مازوج کوبیده ۹۰۰ گرم
• زاج ۳۰۰ گرم
• پودر صمغ ۳۰۰ گرم
• آب ۱۰ لیتر

پودر صمغ و مازوج را در ۹ لیتر آب برای مدت ۲ ساعت حرارت دهید و به جای آب تبخیر شده مرتباً آب اضافه کنید.

سولفات آهن را در یک لیتر آب حل نموده روی محلول اول بریزید، این محلول را بدون صاف کردن در یک بطری که دهانه آن کمی شل باشد بریزید و بگذارید تا سه هفته بماند(در تابستان دو هفته کافی است) و سپس قسمت صاف را در ظرف مناسب خالی کنید.
ممکن است تمامی مواد را یکجا در ظرف ریخته و تا یک ماه به حال خود گذاشت و سپس صاف نمود. این مرکب را در جریان عمل باید در معرض هوا قرار داده و گهگاه آن را بهم زد و آزمایش نمود که زیاد سیاه نشود زیرا در این صورت سیلان آن کمتر خواهد شد و به هنگامی که محلول دارای رنگ مناسب شد باید سرپوش ظرف را مسدود نمود و گذاشت تا مرکب ته نشین شود و سپس قسمت صاف را در ظرفهای سفالی در بسته نگهداری نمود.

جستجوهای مرتبط با این صفحه

• https://formoolha ir/تهیه-مرکب-سیاه-برای-خطاطان-به-سبک-قدیم/
• برگ مورد در مرکب سازی
• زمان پخت مرکب خوشنویسی
• ساخت مرکب با زغال
• نحوه ساخت مرکب از پوست گردو